एक अपहेलित च्याम्पियनको कथा

काठमाडौं । उसो त कर्णाली प्रदेशका दुर्गाबहादुर बुढा आफु दौडिनकै लागि जन्मिएको बताउँछन् । उनकै भाषामा भन्नुपर्दा एथ्लेटिक्स नसा नसामा बगेको छ । उनी जुन भुगोलबाट आउँछन्, त्यो क्षेत्र आफैमा धावकहरुको भूमि हो ।

पश्चिमको बिकट जिल्ला मानिने जुम्लाबारे कथन छ, 'यहाँ हरेक घरले धावक जन्माउँछ’ । यिनै मध्य केहिले मात्र अनेकौं बन्धन पार गर्दै सफलताका कथा रच्छन् । अधिकाशले भोको पेटसँगको संघर्षमा आफ्ना सपनालाई तिलान्जली दिन्छन् ।

दुर्गाको सवालमा भने भोको पेटले उनको महत्वाकांक्षाको सामु घुँडा टेक्यो । जीवनका बाधाहरू उनको अघि पर्खाल बनेर उभिए । आफ्नालाई काखी च्यापेर वास्तविक क्षमतालाई चिन्न नसक्ने नेपाली खेलकुदको तितो यथार्थको उनी सिकार भए ।

उनै कर्णालीका दुर्गाबहादुर बुढा पोखरामा जारी नवौं राष्ट्रिय खेलकुदमा ३ हजार मिटर स्टिपल चेजमा  च्याम्पियन बने । दुर्गम कर्णालीको कथा भनि साध्य छैन । राज्यको हरेक संयन्त्रबाट सधै उपेक्षित बन्दै आएको क्षेत्र हो, कर्णाली । अझ कर्णाली खेलकुदमा कति उपेक्षामा छ भन्ने कुरा नवौं संस्करणको राष्ट्रिय खेलकुदमा आइरहेको नतिजाले बताइरहेको छ । तर दुर्गा त्यो परिवेशबाट माथि उठेर नेपालकै च्याम्पियन बन्न सफल भएका छन् । 

नवौं राष्ट्रिय खेलकुद अन्तरर्गत पोखरा रंगशालमा भएको सोही स्पर्धामा उनले राष्ट्रिय कीर्तिमान बनाउदै कर्णालीका लागि पहिलो स्वर्ण जिते । यतिमात्र होइन ८ मिनेट ५५ दशमलब १९ सेकेन्डमा निर्धारित दुरी पूरा गर्दै १८ वर्ष पुरानो कीर्तिमान तोडे । सन् २००४ मा पाकिस्तानको इस्लामावादमा राजेन्द्र भन्डारीले राखेको ८ मिनेट ५७ दशमलब ३० सेकेन्डको कीर्तिमानलाई दुर्गाले भंग गरेका छन् । उनले अन्ततः ३२ बर्षको उमेरमा सबै पर्खाल तोड्दै इतिहास रचे ।

तर, उनले स्वर्ण जितिरहँदासम्म पनि विवादले भने उनलाई छाडेको छैन । यहाँ पनि एउटा विवाद सुरु भयो । भारतीय आर्मीमा जागिरे उनीले भारतको प्रतिनिधित्व गर्दै त्यहाँ थुप्रै राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेलेका छन् । अझ भनौ उनले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा भारतको प्रतिनिधित्व समेत गरेका छन् । यसरी हेर्दा उनी दुई देशका राष्ट्रिय च्याम्पियन बनेका खेलाडी हुन् ।

२०१७ सालमा ३ हजार मिटर स्टिपल चेजमा दुर्गाले भारतको प्रतिनिधित्व गर्दै एसियन च्याम्पियनसिप खेलेका थिए । भुवनेश्वमा भएको सो च्याम्पियनसिपमा उनी आठौं स्थानमा रहेर टुङ्गाएका थिए । उनी १० हजार र स्टिपल चेजमा भारतका लागि राष्ट्रिय च्याम्पियन हुन् । उनी २०१९ मा पुनेमा भएको १० किलोमिटरमा च्याम्पियन बनेका थिए । सोही वर्ष भएको स्टिपल चेजमा पनि उनीनै च्याम्पियन बने ।

उनी भारतको राष्ट्रिय प्रतियोगिताको स्टिपल चेजमा पाँच पटक दोस्रो बनेका छन् । उनले भारतमा दौडका विभिन्न २५ विधामा प्रतिस्पर्धा गरेका छन् । उनले भारतबाटनै अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेलिसकेको भन्दै तीन विभाग र गण्डकी प्रदेशले उनीमाथि प्रोटेस्ट हाले । राष्ट्रिय प्रतियोगितामा प्रतिस्पर्धा गर्ने र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा राष्ट्रको प्रतिनिधित्व गर्न नखोज्नु प्रोटेस्ट हाल्नुको मुख्य काराण थियो ।

तर, प्रतियोगिताको प्राविधिक उपमितिले राष्ट्रिय खेलकुद संचालन निर्देशिका र नवौं राष्ट्रिय खेलकुद २०७९ को प्राविधिक पुस्तिकामा स्पष्ट नरहेको भन्दै प्रोटेस्टलाई सदर गरेन ।

विश्व एथलेटिक्स महासंघमा दुर्गाको नाम भारतीय खेलााडीको रुपमा दर्ता छ । उनले अब अर्को देशबाट खेल्ने विश्व एथलेटिक्स महासंघमा दर्ता भएको राष्ट्रियता परिवर्तन गर्न कम्तिमा पनि ७ वर्ष लाग्ने नियम छ । त्यसैले पनि उनले नेपालबाट अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा सहभागिता जनाउन निकै गाह्रो छ । तर, राष्ट्रिय प्रतियोगिता मात्रै खेल्न नेपाल आउने गरेका उनी यसलाई सामान्य मान्दछन् । उनी एक एनओसीको भरमा सबै सम्भव हुने जिकिर गर्छन् । उनी भारत जानु र भारतबाट खेल्नुमा खेलको नियमभन्दा भावनामा बढी बगे ।

नेपालगञ्जमा सम्पन्न आठौं राष्ट्रिय खेलकुदमा पनि उनले कर्णालीको प्रतिनिधित्व गरेका थिए । आठौंमा उनले १० हजार मिटरमा स्वर्ण, ५ हजार मिटर र म्याराथनमा रजत पदक जितेका थिए । तयसैलाई आधार मानेर १३ औं सागका लागि उनलाई नेपाल एथलेटिक्स संघले दक्षिण एसियाली खेलकुदका लागि बोलाएको थियो । तर, उनी आउन मानेनन् । सागका लागि राखेपले राखेको दुई महिनाको बन्द प्रशिक्षणमा रहन नसक्ने उनको प्रतिक्रिया थियो ।

यसको अर्को कारण उनले भारतबाट साग खेल्ने खोजेका थिए । उनले भारतमा छनोट पनि खेले । तर, भारतमा उनी छनोट नभएपछि नेपालमा भएको १३ औं साग गुमाएका थिए । यद्धपी उनका प्रशिक्षक हरी रोकायाले दुर्गा अर्को अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेल्न गएकाले नेपालमा अन्य खेलाडीलाई अवसर दिएको बताउँछन् ।

दुर्गाको योजना नवौं राष्ट्रिय खेलकुदमा पनि १० हजार मिटरमा कुद्ने थियो । तर, पहिलो प्राथमिकता स्टिपल चेज रहेकाले प्रतिस्पर्धाको समय जुध्न पुग्यो । तालिका अनुसार आरामको समय नपाउने भएपनि दुर्गाले स्टिपल चेज र ५ हजार मिटर रोजेका हुन् । उनले अब बिहिबार ५ हजार मिटरमा प्रतिस्पर्धा गर्नेछन् ।

दुर्गाको अनुभव भिन्न छ । उनले नेपालमा खेल्ने तिव्र इच्छा हुँदाहुँदै पनि धेरै अवसरबाट उनलाई बन्चित गरियो । यसक्रममा उनले धेरै दुव्र्यवहार पनि सहनुपरेको छ । अहिले उनी स्वर्णको खुसीयाली मनाउँदै गर्दा बिगत सम्झेर आक्रोशित पनि हुन्छन् । अब उनले आफ्नो लक्ष्य प्रष्ट राखेका छन् । नेपालको तर्फबाट एसियाली र ओलम्पिकसम्म सहभागिता जनाउने । त्यसको लागि डाइट र ट्रेनिङमा बिशेष फोकस गर्ने ।

नेपाली खेलकुदमा अन्य क्षेत्रका खेलकर्मीको कर्णालीप्रतिको दृष्टिकोण दयालु र कारुणिक छ । कुनै टिम वा खेलाडीको कर्णालीविरुद्ध खेल्छ भने नतिजा पहिल्यै निकाली सक्ने मानसिकता छ । बाहिरी नजरमा देखिने ’बिचरा कर्णाली’लाई पनि यदी राज्य र सम्बन्धित निकायले समान अवसर दिन्छ, प्राथमिकतामा राख्छन् भने त्यहाँबाट पनि घर घरमा च्याम्पियन निस्कनेछन् भन्ने कुराको गतिलो उदाहरण दुर्गा बहादुर बुढा बनेका छन् ।